28-mart – xalqlar taqdirini o‘zgartirgan muhim voqealar bilan tarixda muhrlangan sana. Urushlar boshlanishidan tortib to to‘qnashuvlarning to‘xtashigacha bo‘lgan davrda bu kun insoniyat tarixining ahamiyatli sanalaridan biri hisoblanadi.

Qrim urushi boshlanganiga 170-yil…

---

1854-yilning 28-martida Qrim urushi boshlanib, Yevropa geosiyosatida yangi qoidalarni belgiladi. Ikki qo‘shni imperiya – Rossiya va Usmoniylar o‘rtasidagi ziddiyat tufayli yuzaga kelgan mojaro Fransiya, Buyuk Britaniya va Sardiniyani qamrab olgan keng qamrovli to‘qnashuvga aylandi. Qonli janglar va zamonaviy harbiy taktikalarning joriy etilishi bilan tavsiflangan Qrim urushi Yevropadagi kuchlar muvozanatini qayta shakllantirdi. 

1856-yilgacha davom etgan Qrim urushi oxir-oqibat Parij shartnomasining imzolanishi bilan poyoniga yetdi. Qrim urushi Fransiya, Buyuk Britaniya, Usmoniylar imperiyasi va Sardiniyani o‘z ichiga olgan ittifoqchi kuchlarning g‘alabasi bilan yakunlandi.

Qrim urushi rasman Parij shartnomasi bilan yakunlangan bo‘lsada, uning oqibatlari va merosi butun Yevropada va undan tashqarida aks etishda bardavom bo‘ldi. Urush mintaqadagi kuchlar va ta’sir doiralari dinamikasini o‘zgartirdi. Bugunga kelib ham, ma’lumki, Qrim mojaroli hududligicha qolmoqda.

Ispaniyada fuqarolar urushi poyoniga yetganiga 85-yil…

---

1939-yil 28-mart sanasida Ispaniyadagi xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan fuqarolar urushi yakunlandi. 1936-yilda boshlangan ko‘p yillik qon to‘kish va siyosiy g‘alayonlardan so‘ng bu tinchlik ulkan mo‘jiza kabi kutib olingan edi. Yevropadagi fashistik rejimlar tomonidan qo‘llab-quvvatlangan general Fransisko Frankoning millatchi kuchlari respublikachilar fraksiyasi ustidan g‘alaba qozonib, 28-mart kuni Madridning qo‘lga olinishi bilan Franko o‘z hokimiyatini mustahkamladi.

Mafkuraviy bo‘linishlar va chet el intervensiyasi bilan kechgan Ispaniya fuqarolar urushi ispan ruhiyatida chuqur iz qoldirdi. Fransisko Frankoning Ispaniyadagi diktaturasi 1975-yil 20-noyabrda uning o‘limi bilan yakunlandi.

Iroqdagi urushga 21-yil…

---

2003-yil 28-martda Amerika Qo‘shma Shtatlari ittifoqchilar koalitsiyasi tomonidan qo‘llab-quvvatlanib, Iroqqa harbiy bostirib kirishi bilan dunyo mojaroning yana bir bobiga guvoh bo‘ldi. Ommaviy qirg‘in qurollari va terrorizmga aloqadorligi haqidagi da’volar bilan bosqin Saddam Husayn rejimini ag‘darishni maqsad qilgan edi.

Iroq urushining dastlabki bosqichida Saddam Husayn rejimi birinchi navbatda AQSH va Buyuk Britaniya boshchiligidagi koalitsiya kuchlari tomonidan ag‘darildi. Biroq keyingi ishg‘ol va davlat qurish harakatlari keng tarqalgan qo‘zg‘olon, mazhablararo muammolar va siyosiy beqarorlik kabi jiddiy muammolarga olib keldi.

28-mart kuni ro‘y bergan ushbu voqealar haqida mulohaza yuritar ekanmiz, siyosiy qarorlarning millionlab odamlar hayotiga doimiy ta’siriga guvoh bo‘lamiz. Urushlar o‘zidan shunday fojiali sanalarni qoldiradiki, buni butun insoniyat saboq olish uchun ham eslab turishi foydadan xoli bo‘lmasdi.